بخش 7 -

الکتريسيته

انرژي

الکتريسيته، انرژي است که براي نور، حرکت، گرما و روشنايي ايجاد مي کند. از انرژي

الکتريسيته در وسايلي مانند پنکه، شوفاژ، اطو، سماور برقي، لامپ، پلوپز و چرخ گوشت

استفاده مي کنيم. ما حتي از الکتريسيته صدا نيز توليد مي کنيم. وقتي شما زنگ در را

به صدا در مي آوريد، در اثر حرکت سريع و پيوسته الکتريسيته، اين انررژي به صدا

تبديل شده است.

مدار الکتريکي چيست؟

وقتي لامپ خانه را روشن مي کنيد با

استفاده از کليد برق، الکتريسيته را به داخل لامپ مي فرستيد و روشنايي ايجاد مي شود

و يا قسمتي سيم و لامپ را به باتري متصل مي کنيم، الکتريسيته از باتري به وسيله سيم

جاري مي شود و پس از روشن کردن لامپ از سيم ديگري به باتري باز مي گردد و اين خود

يک مدار الکتريکي است.

رسانا و نارسانا:

چيزهايي مثل ميخ آهني و سيم مسي که

الکتريسيته از آنها مي گذرد رسانا نام دارند. به چيزهايي مثل چوب، پلاستيک و شيشه

که الکتريسيته از آنها نمي گذرد نارسانا نام دارد.

مدار متوالي و مدار موازي:

وقتي مدار بسته شود، الکتريسيته جاري مي شود. در اين صورت وقتي مي خواهيم دو

لامپ را به يک باتري وصل کنيم و دو لامپ هم به يکديگر وصل شوند، در اين صورت مي

گوئيم لامپ ها به صورت متوالي بسته شده اند. در بستن متوالي جريان، برق ابتدا از يک

لامپ عبور مي کند و سپس به لامپ ديگر مي رود.

اگر بخواهيم قطب مثبت و منفي را به

هر دولامپ وصل کنيم هر لامپ جداگانه به دو سر باتري وصل مي شود. در اين صورت لامپ

ها به صورت موازي بسته شده اند. به اين ترتيب جريان برق همزمان به هر دو لامپ وارد

مي شود و نور ضعيف تر به چشم مي رسد.

به هم بستن باتري ها:

مي توانيم با

استفاده از دو يا چند باتري مدار الکتريکي تشکيل دهيم. در اين صورت چون مقدار

الکتريسيته بيشتري جاري مي شود، نوري که لامپ ايجاد مي گردد بيشتر مي شود.

  پرسش هاي بخش

7

1- کداميک از وسايل زير رسانا است؟

چوب

فرش

پتو

آهن

  2- کداميک از

اجسام زير نارسانا است؟

بدن

انسان

آهن

چوب خيس

پلاستيک

  3- اگر در منزل شما لامپ آشپزخانه بسوزد،

بقيه لامپ ها:

خاموش مي

شوند

روشن مي مانند

مي سوزند

پر نورتر مي شوند

  4- در کداميک از وسايل

زير از انرژي الکتريسيته براي توليد گرما استفاده مي شود؟

جارو

برقي

ريش تراش

تلويزيون

پلوپز

  5- در کداميک از وسايل زير الکتريسيته

به حرکت تبديل مي شود؟

همزن

برقي

چراغ مطالعه

اتو

سماور برقي

  پرسش هاي تشريحي:

1-

الکتريسيته چگونه جريان مي يابد؟

وقتي مدار بسته

باشد

  2- به چه اجسامي رسانا مي گوئيم؟

اجسامي که

جريان الکتريسيته از اين اجسام عبور کند مانند سيم مسي و آب.

   3- چه موادي

نارسانا هستند؟

به اجسامي که

جريان الکتريسيته از آنها عبور نکند، مواد نارسانا گفته مي شود مانند چوب.

   4-

مدار چگونه تشکيل مي شود؟مدار به چند طريق بسته مي شود نام ببريد؟

وقتي

الکتريسيته جريان پيدا کند. در صورتي که مدار ساده نباشد به دو طريق موازي و متوالي

بسته مي شود.

   6- در چه صورت، مدار در لامپ نور بيشتري توليد مي کند؟

وقتي مدار به

صورت متوالي بسته مي شود نور اولين لامپ بيشتر و دومي کمتر مي شود. در موازي نور

هردو لامپ يکسان و کمتر مي شود.

   7- آيا براي سيم کشي منزل مي توان از مدار

متوالي استفاده کرد؟ چرا؟

خير چون در اين

صورت با سوختن يا قطع کردن جريان در يک وسيله الکتريکي، ساير وسايل الکتريکي نيز

خاموش مي شوند.

   8- فرق مدار بسته و باز چيست؟

در مدار بسته

الکتريسيته جاري مي شود و در مدار باز الکتريسيته قطع مي شود.

  9- کليد چه اثري

در تشکيل مدار دارد؟

کليد مدار را

قطع و وصل مي کند.

   10- در اسباب بازي ها و راديو ها، باتري ها را چگونه قرار

داده اند؟

قطب منفي به

مثبت و قطب مثبت به منفي

تقلب

علل تقلب:

1- ضعف درسی دانش آموزان نسبت به محتوا.

2- احساس عدم امنیت نسبت به نمره هایی که دریافت می کند از طرف والدین.

3- بی اعتمادی به خود و دانسته هایش.

4- نیاز به جلب توجه و خود نمایی ویا قدرت نمایی.

5- نادرست و متقلب بودن اعضاء خانواده که زمینه تقلب در بچه را فراهم نموده است.

6- عدم آگاهی از دلایل برگزاری امتحان و انجام تکالیف در هدف آموزشی.

  علوم چهارم ابتدایی

درس ششم نور وباز تابش

-انواع آینه را نام ببرید ؟آینه تخت –آینه بر آمده –آینه فرو رفته

بازتابش نور چیست ؟وقتی نور به آینه برخورد می کند وبرمی گردد باز تابش می گویند

چه اجسامی نوررا به طور منظم بازتابش می کنند ؟اجسام دارای سطح صاف وبراق

-چه اجسامی نوررا به طور نامنظم بازتابش می کنند ؟اجسامی که دارای سطح صاف وبراق نیستند

-چه عواملی در بازتابش نور موثر هستند نام ببرید ؟صافی –زبری –رنگ

-چه عواملی باعث دیدن اجسام می شوند ؟وجود نور –جسم –بازتابش –داشتن چسم یالم وبینا

-کدام رنگ تقریبا بازتابش نور ندارد ؟سیاه

-تصویر در آینه تخت چگونه است ؟وارونه جانبی است –اندازه تصویر با اندازه جسم برابر است –فاصله جسم تا آینه با فاصله تصویر تا آینه برابر است .

- تصویر در آینه برآمده چکونه است ؟وسعت دید را بیشتر می کند –تصویر جسم از خود جسم کوچکتر است –فاصله تصویر تا آینه بیشتر از فاصله جسم تا آینه است یعنی تصویر را دور تر نشان می دهد .

-تصویر در آینه فرورفته چگونه است ؟وقتی جسم به آینه نزدیک باشد تصویر بزرگتر از جسم است –فاصله تصویر تا آینه کم تر از فاصله جسم تا آینه است –وقتی جسم دورترباشد تصویر کوچکتر ووارونه است –تصویر بزرگتر ونزدیکتر است

-موارد استفاده از آینه تخت را بنویسید ؟در دستشویی ها-آینه های داخل اتومبیل-آرایشگاه ها-پریسکوپ -زیبابین

-موارد کاربرد آینه برآمده را بنویسید ؟اینه های بغل اتومبیل –سر پیچ جاده ها-پارکینگ ها

-موارد کاربرد آینه فرورفته را بنویسید ؟دندانپزشکی ها-آرایشگاههای زنانه-پشت لامپ های چراغ جلوی اتومبیل-کوره آفتابی

-پریسکوپ چیست ؟وسیله ای است که به کمک ان می توان اشیا سطح اب را دید .

-نام دیگر چشم زیر دریایی چیست ؟پریسکوپ

-از پریسکوپ در چه جاهایی استفاده می کنند ؟در زیر دریایی ها –دیده بانی ها-مناطق جنگی

-کوره افتابی چیست ؟وسیله ای است که برای تولید نور وبازتابش نور وتولید گرما وایجاد حرارت استفاده می شود .

-استفاده از کوره آفتابی چه فایده هایی دارد ؟انرژی آن رایگان است ومحیط زیست را آلوده نمی کند

-در کوره آفتابی از چه آینه ای استفاده می شود ؟آینه فرورفته

-از کوره افتابی چه استفاده هایی می کنند ؟برای تولید حرارت زیاد وگرمکردن مواد استفاده می کنند

-از زیبابین چه استفاده هایی می کنند ؟برای زیبا تر دیدن اجسام استفاده می شود .

-در گذشته که آینه وجود نداشت افراد چگونه تصویر خود را می دیدند ؟با دیدن در آب وچیزهایی که تصویر در آن دیده می شد

-چه رابطه ای میان زاویه ی بیت دو آینه وتعداد تصاویر وجود دارد ؟

هرچه زاویه بین دو آینه کوچکتر باشد تعداد تصاویر بیشتر است وهرچه زاویه بین آن ها بزرگتر باشد تعداد تصاویر کمتر است .

-اینه چه فایده هایی دارد ؟

آینه تصاویر را نشان می دهد –با کمک آینه می توان تصاویر چیز هایی را که دیدن آن ها به طور مستقیم امکان پذیر نیست را دید.

-مهم ترین قسمت چشم زیر دریایی کدام است ؟آینه

امتحان وزیران

یکی از روزها، پادشاه سه وزیرش را فراخواند

و از آنها درخواست کرد کار عجیبی انجام دهند :

از هر وزیر خواست تا کیسه ای برداشته و به باغ قصر برود

و اینکه این کیسه ها را برای پادشاه با میوه ها و محصولات تازه پر کنند.

همچنین از آنها خواست که در این کار از هیچ کس کمکی نگیرند

و آن را به شخص دیگری واگذار نکنند…

وزراء از دستور شاه تعجب کرده و هر کدام کیسه ای برداشته و به سوی باغ به راه افتادند !

وزیر اول که به دنبال راضی کردن شاه بود بهترین میوه ها و با کیفیت ترین محصولات

را جمع آوری کرده و پیوسته بهترین را انتخاب می کرد تا اینکه کیسه اش پر شد…

اما وزیر دوم با خود فکر می کرد که شاه این میوه ها را برای خود نمی خواهد

و احتیاجی به آنها ندارد و درون کیسه را نیز نگاه نمی کند،

پس با تنبلی و اهمال شروع به جمع کردن نمود

و خوب و بد را از هم جدا نمی کرد تا اینکه کیسه را با میوه ها پر نمود…

و وزیر سوم که اعتقاد داشت شاه به محتویات این کیسه اصلا اهمیتی نمی دهد

کیسه را با علف و برگ درخت و خاشاک پر نمود !!!

روز بعد پادشاه دستور داد که وزیران را به همراه کیسه هایی که پر کرده اند بیاورند

و وقتی وزیران نزد شاه آمدند، به سربازانش دستور داد،

سه وزیر را گرفته و هرکدام را جدا گانه با کیسه اش به مدت سه ماه زندانی کنند…!!!

شما کیسه خود را چگونه پر می کنید …؟!!

نامه ابراهام لینکلن به آموزگار فرزندش

او باید بداند که همه مردم عادل وهمه آنها صادق نیستند .

اما به فرزندم بیاموزید که به ازای هر شیاد ، انسانهای صدیق هم وجود دارند .

به او بگویید در ازای هر سیاست‌مدار خودخواه ، رهبر با همتی هم وجود دارد .

به او بیاموزید که در ازای هر دشمن ، دوستی هم هست .

میدانم که وقت می‌گیرد . اما بیاموزید اگر با کار و زحمت خویش یک دلار بدست آورد ،بهتر از آن است که جایی در زمین پنج دلار پیدا کند .

به او بیاموزید که از باختن پند بگیرد و از پیروز شدن لذت ببرد .

اورا از غبطه خوردن برحذر بدارید . به او نقش و تاثیر مهم خندیدن را یاد آور شوید .

اگر می‌توانید به او نقش مهم کتاب را در زندگی آموزش دهید .

به اوبگویید تعمق کند ،به پرندگان در حال پرواز دردل آسمان ، به گلهای درون باغچه ،به زنبورهای که در هوا پرواز میکنند ، دقیق شود .

به فرزندم بیاموزید که درمدرسه بهتر این است که مردود شود، اما با تقلب به قبولی نرسد .

به اویاد دهید ،که با ملایم ها ملایم و با گردن کشها ،گردن کش باشد .به عقایدش ایمان داشته باشد . حتی اگر همه خلاف او حرف بزنند {و او را مسخره کنند } .

به او یاد دهید که همه حرف ها را بشنود و سخنی را که به نظرش درست می‌رسد انتخاب کند .

ارزشهای زندگی را به فرزندم آموزش دهید .

به او یاد دهید ،که در اوج اندوه تبسم کند .

به او بیاموزید که در اشک ریختن خجالتی وجود ندارد .

به او بیاموزید که می‌تواند برای فکر و شعورش مبلغی تعیین کند . اما قیمت گذاری برای دل بی معنا است .

به او بگویید که تسلیم هیاهو نشود و اگر خود را برحق می‌داند پای سخنش بایستد و با تمام قوا بجنگد .

در کار تدریس به فرزندم ملایمت به خرج دهید .اما از او یک ناز پرورده نسازید ،بگذارید شجاع باشد .

به او بیاموزید که به مردم اعتقاد داشته باشد . توقع زیادی است ، اما ببینید که می‌توانید چه کار کنید .

شباهت متوازي الاضلاع ومستطيل  علاوه بر شباهت هاي عمومي که در بالا ذکر

شد. يک شباهت هاي ويژه دارند

شباهت ويژه: قطر ها بر هم عمود نمي باشند.

تفاوت متوازي الاضلاع و  مستطيل 

1-وقتي که زاويه هاي  متوازي الاضلاع را تغيير مي دهيم (قايمه )شکل مستطيل مي شود پس اولين تفاوت اين دو شکل در زاويه هايشان است. مستطيل زاويه هاي قايمه دارد ولي در متوازي الاضلاع زاويه ها تند و باز است.

2-در اثر همين تغيير زاويه قطر هاي متوازي الاضلاع با هم نابرابر مي شوند ولي قطر هاي مستطيل با هم برابر مي باشند

3-در متوازي الاضلاع خطّ تقارن وجود ندارد در مستطيل دو خطّ تقارن وجود دارد

شباهت متوازي الاضلاع و لوزي :اين دو شکل علاوه بر شباهت هاي عمومي شباهت هاي ويژ ه اي هم دارند.

شباهت هاي ويژه

 1-هر دو شکل زاويه هاي تند و باز دارند.

 2-قطر هاي هر دو شکل کوچک و بزرگ است.

تفاوت اين دو شکل :

 1-اضلاع متوازي الاضلاع دو به دو متساوي و موازي است ولي تمام اضلاع در لوزي برابر است .

 2-قطر هاي متوازي الاضلع بر هم عمود نمي باشند. ولي در لوزي قطر ها عمود هستند. (چون اضلاع لوزي برابر است.)

 3-متوازي الاضلع خطّ تقارن ندارد ولي در لوزي قطرها خطّ تقارن مي باشند و قطرها عمود و منصف هستند.

شباهت متوازي الاصلاع و مربع همان شباهت هاي عمومي است.

تفاوت متوازي الاضلاع و مربع:

1-ضلع هاي متوازي اضلاع دو به دو مساوي و موازي است ولي در مربع چهار ضلع با هم برابرند.

2-- زاويه ها در  متوازي الاضلاع تند و باز است ولي زاويه هاي مربع  قايمه مي باشد.

2- قطر هاي متوازي الاضلاع با هم نابرابر مي باشند ولي قطر هاي مربع  با هم برابر هستند و عمود و منصف مي باشند.

3-در متوازي الاضلاع خطّ تقارن وجود ندارد ولي در مربع چهار  خطّ تقارن وجود دارد.

دهه فجر بر همگان مبارک

دههٔ فجر به روزهای ۱۲ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ گفته می‌شود که طی آن سید روح‌الله خمینی بعد از تبعید پانزده ساله در دوازدهم بهمن سال ۱۳۵۷ یه ایران وارد و در نهایت با اعلام بی‌طرفی ارتش شاهنشاهی، سلطنت پهلوی در بیست و دوم بهمن ماه منقرض شد.

۱۲ بهمن روز ورود روح‌الله خمینی به ایران

در این روز بزرگترین استقبال تاریخ در تهران برگزار شد؛ بطوری که طول جمعیت استقبال کننده از آیت‌الله خمینی به ۳۳ کیلومتر رسیده بود. در ساعت ۹:۵۰ دقیقه بامداد روز دوازدهم بهمن هواپیمای حامل خمینی در میان تدابیر شدید امنیتی در فرودگاه مهرآباد برزمین نشست. خمینی پس از ورود به فرودگاه و ایراد سخنرانی طبق برنامه‌ای که از قبل تنظیم شده بود عازم قبرستان بهشت زهرا شد. خمینی در میان استقبال گسترده مردم تهران در ساعت یک بعد از ظهر وارد قطعه ۱۷ که مدفن شهدای انقلاب بود شد و سخنرانی خود را ایراد نمود.

وقایع ۱۴ بهمن

ساعت ۹ بامداد روز شنبه ۱۴ بهمن در محل مدرسه شماره ۲ علوی یک مصاحبه مطبوعاتی با حضور قریب به سیصد خبرنگار ایرانی و خارجی برگزار شد که در آن ابتدا خلاصه‌ای از نظریات آیت‌الله خمینی خوانده شد؛ سپس سوالات خبرنگاران آغاز گردید که خلاصه‌ای از پاسخ خمینی به این شرح بود:

کاری نکنند که مردم را به جهاد دعوت کنم، اگر موقع جهاد شد می‌توانیم اسلحه تهیه کنیم. دولت را بزودی معرفی خواهیم کرد. اعضای شورای انقلاب تعیین شده‌اند. از ارتش می‌خواهم هر چه زودتر به ما متصل شود. ارتشیان فرزندان ما هستند، ما به آنها محبت داریم باید به دامان ملت بیایند. قانون اساسی که تدوین شده به آراء عمومی گذاشته می‌شود تمام اتباع خارجی بطور آزاد در ایران زندگی خواهند کرد.

تعیین دولت موقت

خمینی در روز ۱۶ بهمن طی فرمانی مهدی بازرگان را به عنوان نخست وزیر موقت تعیین و معرفی کرد. عصر همان روز در سالن سخنرانی مدرسه علوی یک مصاحبه مطبوعاتی بین‌المللی ترتیب داده شد، در این جلسه بازرگان برنامه و وظایف دولت موقت را تشریح کرد و افزود برگزاری همه پرسی درباره تغییر رژیم، برگزاری انتخابات مجلس موسسان و انجام انتخابات مجلس از وظایف این دولت است

راه‌پیمایی ۱۹ بهمن

روز نوزدهم بهمن ماه بزرگ‌ترین راه پیمایی انقلاب صورت گرفت. در قطعنامه پایانی راه پیمایی نخست وزیری مهدی بازرگان توسط تظاهرکنندگان تایید شد.

وقایع ۲۰ بهمن

در روز ۲۰ بهمن ماه که مصادف با روز جمعه بود، مردم در دانشگاه تهران اجتماع کرده بودند تا سخنرانی رییس دولت موقت را استماع نمایند. در همین هنگام در غرب تهران درگیری شدیدی صورت گرفت؛ عده زیادی از افراد گارد شاهنشاهی به پادگان همافران نیروی هوایی حمله بردند و به محض آغاز درگیری آنان عده زیادی از جوانان وابسته به جناح‌های مختلف به نفع همافران وارد صحنه درگیری شدند. این درگیری خونین ده‌ها نفر کشته و مجروح بر جای گذاشت ولی در نهایت همافران توانستند حلقه محاصره نیروهای گارد را بشکند.

وقایع ۲۱ بهمن

روز بیست و یکم بهمن ماه روز نبرد مسلحانه همه جانبه مردم و نیروهای دولتی بود. درگیری خونین مردم و لشکر گارد در این روز به اوج خود رسید؛ و جنگ تانک‌ها با مردم مسلح باعث کشته و زخمی شدن صدها نفر شد. آیت‌الله خمینی تهدید کرد در صورت عدم جلوگیری از کشتار لشکر گارد حکم جهاد خواهد داد. در اینروز چندین کلانتری توسط گروههای مسلح مردمی تسخیر شدند که در نتیجه آن مقادیر زیادی اسلحه به دست مردم افتاد. در همین روز فرمانداری نظامی تهران اعلامیه شماره ۴۰ را انتشار داد؛ بموجب این اعلامیه رفت و آمد مردم از ساعت ۱۶:۳۰ تا ۵ بامداد ممنوع اعلام شد. در پی اعلامیه مزبور اعلامیه دیگری صادر و منع عبور و مرور تا ساعت ۱۲ بامداد تمدید شد. مردم عملاً مقررات حکومت نظامی را باطل ساختند و تا صبح در خیابان‌ها با ایجاد حریق و راه بندان‌های متعدد مانع حرکت قوای نظامی می‌شدند.

وقایع ۲۲ بهمن

در این روز به ترتیب زندان اوین، ساواک، سلطنت آباد، مجلسین سنا و شورای ملی، شهربانی، ژاندارمری و ساختمان زندان کمیته مشترک به تصرف مردم در آمد.در تسخیر شهربانی سپهبد رحیمی فرماندار نظامی تهران به دست انقلابیون مسلح افتاد. پادگان باغشاه و دانشکده افسری، دبیرستان نظام، زندان جمشیدیه، پادگان عشرت آباد و پادگان عباس آباد یکی پس از دیگری تسلیم شدند و آخرین مرکزی که به تصرف درآمد رادیو و تلویزیون بود.

تصمیم شورای عالی ارتش

ساعت ۱۰ بامداد روز ۲۲ بهمن شورای فرماندهان نیروهای مسلح در ستاد مشترک تشکیل گردید. نظامیان حاضر در جلسه عبارت بودند از: عباس قره باغی، جعفر شفقت، حسین فردوست، هوشنگ حاتم، ناصر مقدم، عبدالعلی نجیمی، احمدعلی محققی، عبدالعلی بدره‌ای، امیرحسین ربیعی، کمال حبیب‌اللهی، عبدالمجید معصومی، جعفر صانعی، اسدالله محسن زاده، حسین جهانبانی، محمد کاظمی، خلیل بخشی آذر، علی محمد خواجه نوری، پرویز امینی افشار، امیر فرهنگ خلعتبری، محمد فرزام، جلال پژمان، منوچهر خسروداد، ناصر فیروزمند، موسی رحیمی لاریجانی، محمد رحیمی آبکناری و رضا وکیلی طباطبایی. ریاست شورای عالی ارتش بر عهده عباس قره باغی بود. پس از گزارش فرماندهان نیروها از وضعیت موجود بحث پیرامون همبستگی ارتش با مردم آغاز شد؛ اکثرا موافقت خود را اعلام نمودند و سرانجام اعلامیه‌ای مبنی بر بی طرفی ارتش تهیه و بامضا رسید. پس از تصمیم شورای عالی، ساعت یک بعد از ظهر خبر تصمیم شورای عالی ارتش در اختیار رادیو و تلویزیون گذاشته شد. رادیو ایران برنامه عادی خود را قطع و اعلامیه را قرائت کرد. لحظه‌ای بعد نیروهای انقلاب محوطه صدا و سیما را تصرف نمودند و خبر سقوط رژیم سلطنتی پهلوی از صدا و سیما اعلام شد.

مراسم دهه فجر

هر ساله در طول دهه فجر مراسم و یادبودهای زیادی توسط طرفداران نظام جمهوری اسلامی ایران انجام می‌گیرد. همچنین در سازمان‌ها، ادارات دولتی اقدام به برگزاری سمینارها و همایش‌ها می شود. صدا و سیمای ایران نیز غالباً به پخش نماهنگ‌ها و تصاویر مربوط به روزهای مبارزات و تظاهرات می‌پردازد.

همچنین جشنواره فجر که بزرگترین جشنواره دولتی فیلم، تئاتر و موسیقی ایران است معمولاً در طول دهه فجر برگزار می‌شود.

در روز ۱۲ بهمن زنگ مدارس به مناسبت سالگرد ورود هواپیمای آیت‌الله خمینی به ایران، در ساعت ۹ و ۳۳ دقیقه نواخته می‌شود. در روز ۲۲ بهمن، آخرین روز از دهه فجر نیز که به عنوان تعطیل رسمی در تقویم رسمی ایران ثبت شده است، راهپیمایی حامیان حکومت ایران در شهرهای مختلف ایران برگزار می‌شود.

# فـرار شـــاه از ايـران ###

بعضی از تحلیل گران خارجی سال 1975، یعنی اواخر سال 1353 و 9 ماهه ی اول سال 1354، را نقطه ی آغاز افول قدرت شاه در ایران می دانند. وقایعی كه در این سال رخ داد، به حسب ظاهر همه از نیرومندتر شدن موقعیت شاه و رژیم سلطنت در ایران حكایت می كرد. درآمد نفت چهار برابر شد و به مرز سالانه 20 میلیارد دلار رسید كه با قدرت خرید آن روز دلار، رقم هنگفتی به شمار می آمد. شاه با اعلام یك سیستم تك حزبی در اسفند 1353، حكومت مطلقه خود را بر كشور تثبیت كرد، آشتی با عراق و امضای قرارداد حل اختلافات دو كشور كه براساس بیانیه ی الجزایر تنظیم شده بود، به نگرانی های ایران از مرزهای غربی خود خاتمه داد، روابط ایران با همه ی كشورها اعم از شرق و غرب توسعه یافت و سیل سران و دولتمردان خارجی، برای بهره گرفتن از خوان نعمتی كه بر اثر افزایش ناگهانی درآمد نفت در ایران گسترده شده بود، به ایران سرازیر شد. در این میان درباریان، به فكر راه انداختن جشن های تازه ای افتادند. این بار پنجاهمین سال سلطنت خاندان پهلوی را در آبان 1354، بهانه ای برای ریخت و پا ش های تازه قرار دادند. اسدالله علم یكی از معاونین خود، دكتر باهری را كه سوابق توده ای داشت برای سرپرستی برنامه های تبلیغاتی این جشن ها برگزید و ده ها  كتاب در وصف خاندان پهلوی كه هر یك با مقدمه ای با امضای علم آغاز می شد، انتشار یافت

در فوریه ی سال 1976، یعنی در زمان حكومت فورد و یازده ماه قبل از آن كه كارتر وارد كاخ سفید بشود، یك هیئت تحقیقاتی از طرف سازمان اطلاعات مركزی امریكا (سیا) به سرپرستی «ارنست اونی» گزارشی درباره ی خاندان سلطنتی و ساختار حكومت در ایران تهیه كرد كه در تیراژ محدودی در مجموعه ی نشریات محرمانه ی سیا چاپ و بین مقامات سیا و بعضی مقام های بالای امریكا توزیع گردید.(2) در این گزارش، خانواده ی سلطنتی ایران «كانون عناصر فساد و هرزه و شهوتران» معرفی شده و بیش از همه به شرح احوال اشرف پهلوی  به عنوان با نفوذترین و در عین حال فاسدترین اعضای خانواده پرداخته بود و شاه، را زمامداری خودكامه كه به جز افراد خانواده ی خود فقط با ده، دوازده نفر، كه رأس آن ها امیر اسدالله علم وزیر دربارش قرار دارد، محشور است «فقط از این عده اطلاعاتی را كسب می كند. او با كسی مشورت نمی نماید و دیگران فقط مجری تصمیمات او هستند. ایران عملاً تیول چهل خانواده است كه مقامات دولتی و تجارت را تحت كنترل خود دارند و بعد از آن ها 150 تا 160 خانواده ی دیگر هم هستند كه در درجه ی دوم اهمیت قرار گرفته اند و رده ی دوم مقامات سیاسی و فعالیت های بازرگانی كشور را اشغال می كنند. مجموع این خانواده ها كه 200 خانواده می شوند، جایگزین قدرت و نفوذ 1000 فامیلی شده اند كه امریكایی ها در گذشته از آن به عنوان خانواده ی حاكم بر ایران نام می بردند. گزارش سیا در تشریح نهادهای سیاسی در ایران می نویسد:

«دولت و پارلمان در ایران فاقد اختیار و قدرت نهادهای مشابه در حكومت دموكراسی هستند و عملاً جز صحه نهادن بر تصمیمات شاه و اجرای آن نقشی ایفا نمی كنند.»

شاه بعد از روی كار آمدن كارتر در سال 1977، درصدد جلب رضایت وی برآمد. نخست دولت سیزده ساله ی هویدا را تغییر داد و جمشید آموزگار تحصیل كرده ی امریكا را به صدارت گماشت و راهی آن كشور شد. تظاهرات انبوه مخالفان هنگام ورود او به كاخ سفید كه موجب پرتاب گاز اشك آور از طرف پلیس و اشك ریختن كارتر و مهمانانش شد،

 

 آغاز ناخوشی برای این سفر بود. اما شاه در همان دیدار نخستین با رییس جمهور جدید امریكا سر تسلیم فرود آورد و متعهد شد از افزایش قیمت نفت جلوگیری كند. در این مذاكرات، شاه جای هیچ گله و شكایتی برای امریكایی ها باقی نگذاشت، به طوری كه در بازگشت اعتماد به نفس خود را باز یافته و بار دیگر با خیال راحت بر اریكه ی سلطنت تكیه زده بود. ولی مشكلات اقتصادی و نابسامانی های ناشی از ریخت و پاش های گذشته از یك طرف و تشدید مخالفت ها با حكومت خودكامه و مفاسد و مشكلات ناشی از آن، به تدریج روند نهضتی را در جامعه شدت بخشید كه مهار آن روز به روز دشوارتر می شد. آموزگار در كار خود فرو مانده و هویدا هم كه به وزارت دربار منصوب شده بود، از هیچ گونه كارشكنی در كار دولت فروگذار نمی كرد و سرانجام با انتشار مقاله ی توهین آمیز نسبت به امام خمینی« قدس سره» در روزنامه ی اطلاعات در 17 دی 1356، كاری ترین زهر خود را به حكومت آموزگار ریخت.

 این مقاله به ابتكار هویدا تهیه و شاه بر انتشار آن صحه گذاشت و حتی لحن آن را تندتر كرد. سرانجام دولت آموزگار از كار بر كنار شد و شاه شریف امامی را كه مهره انگلیسی ها بود روی كار اورد تا بتوانددر كنار حمایت امریكا، رضایت انگلستان را نیز جلب نماید. انخاب شریف امامی به نخست وزیری هم هیچ یك از انتظارات شاه را بر نیاورد. عقب گرد ناگهانی رژیم در برابر مخالفان و آزادی مطبوعات، به گسترش فعالیت های مخالف رژیم انجامید. اقدام شتابزده ی رژیم در برقراری حكومت نظامی، فاجعه ی 17 شهریور میدان ژاله (شهدا) را آفرید. انعكاس جهانی این فاجعه رژیم را از اجرای مقررات حكومت نظامی بازداشت و تظاهرات و اعتصابات تازه ای را به دنبال آورد.        

تیراندازی به سوی دانشجویان و دانش آموزان در 13 آبان 1357 در دانشگاه تهران و كشته و زخمی شدن تعدادی از آن ها، تظاهرات بی سابقه ی 14 آبان را در تهران به دنبال داشت. شاه همان روز با هلیكوپتر بر فراز شهر پرواز كرد و پس از مشاهده  ی شعله های آتش كه از صدها نقطه ی شهر زبانه می كشید، به كاخ نیاوران بازگشت و سفیران امریكا و انگلیس را نزد خود فرا خواند تا تصمیم خود را به تشكیل یك دولت نظامی به آن ها ابلاغ كند. سفیر امریكا نظر موافق واشنگتن را با استقرار یك دولت نظامی اعلام داشت. سفیر انگلیس نیز گفت:

دولت انگلستان آنچه را كه اعلی حضرت به مصلحت كشور خود تشخیص دهند، تأیید می كند. شاه پس از این ملاقات حكم نخست وزیری ارتشبد ازهاری را امضا كرد و فردای آن روز ضمن اعلام تشكیل دولت نظامی گفت كه صدای انقلاب ملت را شنیده و قول می دهد كه اشتباهات گذشته جبران شود.

دولت نظامی در همان چند روز اول ناتوانی خود را در اداره ی امور كشور نشان داد و موج تظاهرات و اعتصابات بعد از چند روز وقفه از سرگرفته شد. حكومت نظامی هم عملاً كارآیی خود را از دست داد، زیرا مقررات حكومت نظامی در مورد منع اجتماعات اجرا نمی شد.  حكومت نظامی به ویژه در مورد مطبوعات سختگیری كرد، ولی نویسندگان مطبوعات زیر بار سانسور نرفتند و دست به اعتصاب زدند و مردم بیش از پیش برای آگاهی از آنچه در كشورشان می گذشت به رادیوهای بیگانه روی آوردند. گسترش موج اعتصابات در سراسر كشور، بخصوص صنعت نفت، مملكت را به حال فلج كامل در آورد و درآمد ارزی كشور به صفر رسید. شاه برای خروج از بن بستی كه در آن گرفتار شده بود به رهبران جبهه ی ملی روی آورد و قبل از همه دكتر غلامحسین صدیقی را برای مقام نخست وزیری در نظر گرفت. دكتر صدیقی پس از یك هفته مطالعه و مشورت، پاسخ ردّ داد. شاه از شاپور بختیار دعوت كرد. بختیار این پیشنهاد را به شرط گرفتن اختیار كامل و خروج شاه از كشور بعد از رأی اعتماد مجلسین به دولت پذیرفت. شاه ناگزیر، تمام شرایط را پذیرفت.

با روشن شدن جرقه های اولیه انقلاب و فشار نیروهای مخالف رژیم و هماهنگی قیام های مردمی به رهبری امام خمینی قدس سره و كشتار 17 شهریور و برگزاری مراسم چهلم های مختلف شهدا در تهران، تبریز، اصفهان ،مشهد و ...، و اعتصاب كارگران شركت ملی نفت و چاپ مقاله توهین آمیز احمد رشیدی مطلق علیه امام« قدس سره»، كنترل امنیت كشور از دست نیروهای رژیم و حتی حكومت نظامی خارج شد و پایه های اقتدار رژیم 2500 ساله شاهنشاهی سست شده و منجر به فرار شاه گردید.

در آن تاریخ همه ناظران سیاسی متفق القول  بودند كه حل بحران، با حضور شاه در ایران امكان پذیر نیست و رهبر انقلاب اسلامی، به هیچ عنوان حضور شاه و رژیم سلطنتی را تحمل نخواهد كرد. شاه نیز پس از عدم موفقیت دولت نظامیازهاری در برقراری نظم و آرامش و رقع اعتصاب ها كه اقتصاد كشور را فلج كرده بود، راه دیگری جز خروج از كشور نداشت. تشریفات مربوط به خروج شاه خصوصی و غیررسمی بود. مشایعت كنندگان، نخست وزیر، رؤسای مجلسین، وزیر دربار، رییس ستاد ارتش و گروهی از مقامات وابسته به دربار بودند. فرودگاه مهرآباد در محاصره یگان های گارد شاهنشاهی بود. مقارن ساعت یازده و نیم صبح، شاه و همسرش، با یك هلیكوپتر وارد فرودگاه شدند.     

شاه در مصاحبه ی كوتاهی به خبرنگاران گفت:

«مدتی است احساس خستگی می كنم و احتیاج به استراحت دارم. ضمناً گفته بودم پس از این كه خیالم راحت شود و دولت مستقر گردد، به مسافرت خواهم رفت. این سفر اكنون آغاز می شود و تهران را به سوی آسوان در مصر ترك می كنم. امروز با رأی مجلس شورای ملی كه پس از رأی سنا داده شد، امیدوارم كه دولت بتواند هم به جبران گذشته و هم در پایه گذاری آینده موفق شود.»

در مورد مدت سفر گفت:

«این سفر بستگی به حالت من دارد و در حال حاضر دقیقاً نمی توانم آن را تعیین كنم.»

ساعت نیم بعد از ظهر، شاه و همسرش تهران را به مقصد مصر ترك كردند.

      

در آخرین روزها فرح كوشید تا موافقت شاه را به استعفا از مقام سلطنت و تفویض مقام نیابت سلطنت به وی، طبق قانون اساسی جلب نماید. شاه نپذیرفت و گفت این كار مشكلی را حل نخواهد كرد. سرانجام شاه روز 26 دی 1357، فرار را بر قرار ترجیح داد. از اعضای خانواده ی سلطنتی تنها فرح مانده بود كه او نیز همراه همسرش از ایران خارج شد. پس از خروج شاه از ایران، موج شادی مردم را فرا گرفت و ملت با آمدن به خیابان ها و اظهار شادمانی و پخش گل و شیرینی این پیروزی بزرگ را جشن گرفت و رژیم سلطنتی كمتر از یك ماه پس از فرار شاه سقوط كرد و طومار عمر رژیم سرتاسر ظلم و جور 2500 ساله ی شاهنشاهی روز 22 بهمن 1357، درهم پیچیده شد.

شعر از: مرضیه لک

 معلم قامتی نیکو سرشت است           گلی زیبا ز گلزار بهــــــشت  است

در ایثار و صداقت ریشه دارد           هزاران گوهرِ اندیشـــــــــــــه دارد

معلم مظهر لطف خـــــــداشد              وجودش همــــــطراز انبیا شد

همیشه خاطری بی کــــینه دارد           دلــــــی در سینـــه چون آیینه دارد

کلامش بی تکلف،صاف و ساده        شَـــــهِ علــــــم است، لیکن بی اِفاده

هنرمندی شریف و نیکنام است          مقـــــامش برتر از لفظ و کلام است

به هر جا ،پیشه اش را اعتباراست       ز تقوا پیـــــشگانِ  این دیـــاراست

دلیر و استوار و سرفراز است            هـــم انسان ساز و هم آینده سازاست

 مباد آندم که آید بر دلش غم            چوباشد نزد  قـــــــــرآن هم  مُـــکّرَم

الهی فارغ  از جور  زمــــــــانه            بمانَد ســــربلند و جــــــــــاودانه

خدایا، خاطرش را شاد گردان             ز بنــــــد غصـــه ها آزاد گـــردان